თორნიკე ერისთავი - სხვათა ომში გაკეთებული ქართული საქმე

ვის-ვის და, ქართველებს ნამდვილად არ გვესწავლება ბრძოლა. სასწაულებს სჩადიოდნენ ჩვენი წინაპრები. ამიტომაც გაიგივდა ერის სახელი —
„გეორგიანელები“ ბოროტებასთან მებრძოლ წმინდა გიორგისთან.

თავგანწირვით იბრძოდა ქართველი კაცი მამულისთვის, რწმენისთვის, სიმართლისთვის. მაგრამ იყვნენ ისეთებიც, ქვეყნის ბედუკუღმართი ცხოვრების გამო, დამპყრობლისთვისაც რომ ღვრიდნენ სისხლს. ბევრმა ქართველმა ისე დალია სული უცხოეთის მიწაზე, რომ თავადაც არ უწყოდა, რისთვის იბრძოდა, ან რას ეწირებოდა. თუმცა, იყვნენ გამონაკლისებიც, რომლებმაც სხვათა ომში მონაწილეობით საქართველოს ძლიერებას დაუდეს საფუძველი.                                   

ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ 976 წელს ბიზანტიელთა სარდალმა ბარდა სკლიაროსმა ბიზანტიის ახალი იმპერატორის, ბასილი მეორის წინააღმდეგ დიდი აჯანყება წამოიწყო. ამბოხის ცეცხლში გაეხვა თითქმის მთელი მცირე აზია (დღევანდელი თურქეთის ტერიტორია). იმპერატორის არმია დემორალიზირებული და განადგურებული იყო. ცოტაც და აჯანყებულნი დედაქალაქ კონსატანტინეპოლსაც აიღებდნენ.  ბასილის სარდალმა ბარდა ფოკამ ურჩია იმპერატორის დედას, დედოფალ ევდოკიას, რომ დახმარებისთვის ტაო-კლარჯეთის მაშინდელი ხელმწიფესთვის, დავით  მესამე კურაპალატისათვის მიემართა. ასეც გადაწყდა.

დავითთან წარსაგზავნად ათონის მთის ერთ-ერთი მონასტრიდან გამოიხმეს ბერი იოანე, ერისკაცობაში ცნობილი სარდალი თორნიკე ერისთავი - ჩორდვანელის ძე, რომელმაც ამქვეყნიური სიამოვნება მიატოვა და ბერად შედგა.

შუამდგომლობამ შედეგი გამოიღო და დავით კურაპალატი დათანხმდა დახმარებოდა ბიზანტიის იმპერატორს.

არადა, ვინ იცის, რამდენი ქართველი მეფე თუ ერისმთავარი ოცნებობდა ბიზანტიის საიმპერატორო კარის დაქცევაზე. კონსტანტინეპოლის სასახლის კარი თითქმის ექვსი საუკუნის განმავლობაში აღიქმებოდა ქართული სახელმწიფოებრიობის მტრად. სანამ ბიზანტიას  ძალა შესწევდა, მიწასთან ასწორებდა და იპყრობდა ქართულ სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნებს, იქნებოდა ეს ეგრისი, იბერია თუ სამხრეთ საქართველოს ტერიტორიები.

თითქოს ბარდა სკლიაროსის ჯანყს ქართველთა ოცნება უნდა აღესრულებინა — დაემხო ბიზანტიის სამეფო კარის ძლიერება. მაგრამ ნაცვლად იმისა, რომ ქართველებს დაუძინებელი მტრის მარცხი გახარებოდათ, დახმარების ხელი გაუწოდეს კონსტანტინეპოლს და უეჭველი კატასტროფისაგან(?!) იხსნეს იგი.

ერთი შეხედვით, პარადოქსულად ჩანს დავით კურაპალატის ასეთი ნაბიჯი, მაგრამ სწორედ ამ „პარადოქსში“ ჩანს, თუ რაოდენ შორსმჭვრეტელი და წინდახედული მამულიშვილი გახლდათ დავით მესამე.

დავითმა ისარგებლა ბიზანტიაში დაწყებული  სამოქალაქო ომით — ქართლი და აფხაზეთი თავის სამფლობელოს შეუერთა და გაერთიანებული საქართველოს მეფედ 978 წელს შვილობილი ბაგრატ მესამე გამოაცხადა. დავითმა ზუსტად გათვალა ყველაფერი, ხელსაყრელი დრო შეარჩია ქვეყნის გასაერთიანებლად და მიზანსაც მიაღწია.

მაგრამ მოვლენები ბიზანტიაში ელვის სისწრაფით იცვლებოდა. ენერგიულმა და ჭკვიანმა სარდალმა ბარდა სკლიაროსმა დიდ წარმატებებს მიაღწია, აჯანყებულებმა სულ რაღაც სამ წელიწადში თითქმის მთლიანად ჩაიგდეს ხელში ძალაუფლება და რომ არა ქართველთა დიდი ლაშქრობა, სკლიაროსი ბასილი კეისარზე გამარჯვებას იზეიმებდა.

დავით  კურაპალატი არ მიეკუთვნებოდა იმათ რიგს, ვინც ნაჩქარევ გადაწყვეტილებებს იღებდა. მაშინდელი ბიზანტიელი მემატიანენიც კი აღნიშნავდნენ ამ ჭარმაგი მეფის სიდინჯესა და  გონიერებას. მისი ეს გადაწყვეტილებაც კარგად ნაფიქრი და წვრილად შესწავლილი იყო.

იცოდა მეფემ, რომ სჯობდა ბიზანტია  არასრულწლოვან ბასილი კეისარსა და დედამის  ევდოკიას ემართათ, რომელიც დიდი ჭკუით ნამდვილად არ გამოირჩეოდა, ვიდრე ჭკვიანი და ენერგიული სარდალი ბარდა სკლიაროსი გაკეისრებულიყო. როგორც მერე აღმოჩნდა, კურაპალატის გათვლები აბსოლუტურად ზუსტი იყო: სანამ ბასილი მოძლიერდა და ქვეყნის მართვას დამოუკიდებლად შეუდგა, ტაო-კლარჯეთის მეფემ საქართველოს გაერთიანება და გაძლიერება მოასწრო.

გარდა ამისა, ბარდა სკლიაროსი გახლდათ სომხებით დასახლებული ბიზანტიური ოლქის —ტარონის ერისთავი და მმართველი. შესაბამისად, სკლიაროსის ბანაკში სომხობა უმრავლესობას შეადგენდა, რომლებსაც საკუთარი ანგარებიანი მიზნები ამოძრავებდათ. ეს კი საქართველოს საფრთხეს უქმნიდა.

ყველა ამ ფაქტორის გათვალისწინებით, მეფე დავითი იძულებული იყო, ჩარეულიყო ბიზანტიის საშინაო საქმეებში.

უფრო მეტიც, სავარაუდოდ, კონსტანტინეპოლის სამეფო კარის შემოთავაზება რომც არ ყოფილიყო, კურაპალატს შესაძლოა ბასილისთვის საკუთარი ინიციატივითაც გაემართა ხელი, იმდენად გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა ჩვენი ქვეყნისთვის ბიზანტიაში მიმდინარე მოვლენებს.
 
ამასთან, ბასილი კეისარმა და დედა-დედოფალმა ევდოკიამ დავით მეფეს დახმარების სანაცვლოდ ბიზანტიის მფლობელობაში შემავალი ქართული პროვინციების, ეგრეთ წოდებული „ზემონი ქვეყანანის“ ჩუქება აღუთქვეს.

• „ზემონი ქვეყანანი“ მოიცავდა:
• არზრუმის თემს (ანუ კარინის ოლქს),
• სამხრეთ ბასიანს,
• ჩორმაირის თემს მდინარე ჭოროხის სათავეებთან,
• ციხე სევუკს მდინარე არაქსის სათავეებთან,
• ჰაქსისა და აპაჰუნის მიწებს ევფრატის ზემო ხეობაში.

ამიტომ დავით მესამემ არ დაახანა და ბერ იოანეს,  წარსულში თორნიკე ერისთავის სარდლობით, ბიზანტიაში ცხენოსანთა 12 ათასიანი რაზმი გაგზავნა, რომელიც ბარდა სკლიაროსის სამფლობელოში შეიჭრა. ბარდამ კონსტანტინეპოლისკენ გაგზავნილი ჯარი უკან დააბრუნა და გადამწყვეტი ბრძოლა მდინარე ჰალისსთან გაიმართა.

ამ ბრძოლაში ქართველებმა პირწმინდად გაანადგურეს აჯანყებულები. მადლიერმა ბასილი კეისარმა სამეფო ტახტის შეინარჩუნებაში გაწეული დახმარებისათვის დავით ბაგრატიონს დანაპირები შეუსრულა.
სათანადოდ დაფასდა იოანე-თორნიკეს თავდადებაც — ათონის ქართველთა მონასტერმა დიდი ფული შესაწირი და „ადგილნი სოფელნი“ მიიღო. 

და რაც ყველაზე მთავარია, ბიზანტიის სამეფო კარის თანხმობით  მოხდა საქართველოს გაერთიანება.