მეგრელი მამაკაცების მშობიარობის რიტუალი „მითორგინაფა“, ანუ როგორ უნდა გაინაწილო ქალის ტვირთი

ყველაფერი ახალი კარგად დავიწყებული ძველია. ამის დასტურია ტენდენცია, რომელიც უკანასკნელ წლებში გამოიკვეთა ჩვენშიც: დღეს სულ უფრო მეტი ახალგაზრდა მამა ესწრება მეუღლის მშობიარობას და ის არის შვილის პირველი მიმრქმელი. 
 
მაგრამ, იცით თუ არა, რომ მეგრულ ეთნოგრაფიაში აღწერილი „მითორგინაფა“ — ბავშვის შეგორების რიტუალი, სწორედ ამ პროცესს ასახავს და უფრო მეტიც...

„მითორგინაფა“ ხდებოდა მაშინ, როცა უშვილო ცოლ-ქმარი უთანხმდებოდა ორსულ ქალს, რომლისგანაც უნდა ეშვილა ბავშვი. „მითორგინაფა“ მიემართებოდა ქალსაც და კაცსაც.

• ქალის შემთხვევაში, მომავალი გამზრდელი, მშვილებელი დედა შეთანხმებისთანავე მიიკრავდა ბალიშს მუცელზე, მაგრამ არა კონსპირაციის მიზნით, არამედ იმისთვის, რომ თვითშთაგონებით განეცადა ყველა ფიზიკური ტკივილი და სიხარული, რასაც მისი მომავალი შვილის ბიოლოგიური დედა განიცდიდა. 

• კაცის შემთხვევაში, ქალის მშობიარობის დრო რომ მოაღწევდა, ისიც მშობიარის სამყოფლოში წვებოდა სამშობიაროდ, მასავით კიოდა და იკრუნჩხებოდა, ხოლო როცა ბავშვი დაიბადებოდა, ახალშობილს პირდაპირ მასთან მიიყვანდნენ და ლოგინში შეუგორებდნენ. ამიტომ ერქვა ამ რიტუალს „მითორგინაფა“, ანუ შეგორება. 

ამ ჩვეულებას, გარდა მეუღლის წინაშე პასუხიმგებლობისა და თანალმობისა, მეუღლის ტკივილების გაზიარებისათვის მზაობისა, სხვა დანიშნულება და დატვირთვაც ჰქონდა. ეს, უპირველეს ყოვლისა, იყო ჩვილის დაცვა ავსულებისა და ბოროტი თვალისგან, და ასევე ბავშვზე მამობრივი უფლებების განაცხადი და დამტკიცება. 
 
საქმე ისაა, რომ ძველების რწმენით, ავსულებს უფრო ძლიერი ადამიანი უნდა დაპირისპირებოდა, ვიდრე ქალი იყო, მით უფრო, სამშობიარო ტკივილებისგან ძალმიხდილი მელოგინე; და თანაც, ახალნამშობიარევი ქალი უწმინდურად მიიჩნეოდა სათანადო გამოლოცვის აღსრულებამდე და არ ჰქონდა საშუალება, სიწმინდით დაპირისპირებოდა მავნე, უკეთურ ძალებს.

მელოგინის გამოლოცვას „ჭაშ ერღვაფა“ — ჩალის აყრა ეწოდებოდა და ეს რიტუალი მშობირობიდან გარკვეული დროით იზოლირების შემდეგ სრულდებოდა. ბებიაქალი მოლოგინებიდან 3-4 კვირის, ზოგჯერ კი 40 დღის შემდეგ შევიდოდა ქალისა და ბავშვის განცალკევებულ სადგომში — უპირატესად, ბოსელში, გარეთ გამოიყვანდა მათ და ჩალას, რომელზეც ისინი იწვნენ, აშლიდა. ანუ დედა-შვილს ლოგინს აუშლიდა ნიშნად იმისა, რომ ქალი განწმენდილი იყო, ჩვილი (ლილუ, ბურბუ, წყარბაღანა) — მომაგრებული და, შესაბამისად, ვეღარავინ გაჩხიბავდა იოლად.
 
რაღა თქმა უნდა, მამაკაცს ეს პრობლემები არ ჰქონდა. მისი დანიშნულება იყო გვერდში მისწოლოდა მშობიარე ცოლს და ეყვირა, რათა ავსულები განეფრთხო.
სხვათა შორის, ახლობლები კაცს ბავშვის დაბადებამდეც კი შეუგორებდნენ ხოლმე ფუთას, ვითომ ბავშვს, რომ ავსულებს ძალა მისკენ მიემართათ და ქალს გაცლოდნენ.
 
მშობიარობის წინ ქმარი აღებდა კარ-ფანჯარას, ჩამოყრიდა ურდულებს, დახსნიდა კლიტეებს, ტანსაცმელზე შეიხსნიდა ღილებსა (კაკეფი) თუ ქამარს... ანუ სპობდა ყველაფერს, რასაც შეიძლებოდა ხელი შეეშალა ქალის მენჯის გახსნისა და ბავშვის დაბადებისთვის.

ზოგან ქალს მუცელზე ქმრის ქალამნებს ან სხვა რამ ნივთს ალაგებდნენ. ქალამანი, მაგალითად, ნიშნავდა იმას, რომ ფეხზე მყარად მდგარი (კუჩხიშ, განთხიშ მანგარო გემარინე) მამის ძალა ბავშვზე გადადიოდა. სხვათა შორის, თუ ბავშვი უდღეური იბადებოდა, მას მამის ქალამანში ან ქალამანზე აწვენდნენ.
ხშირად ახალშობილს მამის ნაცვამ პერანგში ახვევდნენ, უფრო ზუსტად, იქვე გახდილ პერანგში, რომ მამის სუნი შეეგრძნო, მამის ოფლსა და სითბოს დაეცვა დედის საშოდან უცხო სამყაროში აღმოჩენილი. 

თუ ბავშვის მამა გარდაცვლილი იყო, მას სხვა, შვილებით ბედნიერი სისხლით ნათესავის (ბიძა, ბაბუა, ძმა) ან სხვა ახლობლის, ზოგჯერ კი უცხო მამაკაცის სამოსელში გაახვევდნენ, ვინაიდან ნამკვდრევში გახვევა არ შეიძლებოდა — ვაშინერს!

ამ რიტუალისთვის გვარებიც კი იყო მონიშნული, დაგულვებული, ანუ მიკოწონებული, ზუსტად ისე, როგორც ეს ბავშვის გასაზრდელად ბედნიერი ოჯახისგან აკვნის თხოვების შემთხვევში ხდებოდა.

აღსანიშნავია ისიც, რომ გარკვეულ ეპოქაში ბავშვს ჭიპლარს მამა უჭრიდა და არა დედფანია, ანუ ბებიაქალი. ბიჭის ჭიპლარს მამა ქვეშ სატევარს, წალდს ან სხვა რამ მჭრელ საგანს ამოუდებდა, რომ ბიჭი ძლიერი გაზრდილიყო და თან დაჰყოლოდა მეომრის, მონადირის, მეურნის ძალა, გოგონას ჭიპლარს კი თითსტარზე ჭრიდნენ. 
 
თუ დღეს ბავშვს მცირე ხნით აწვენენ მამის მკერდზე, ძველად მამა გაცილებით დიდხანს რჩებოდა ლოგინში გულში ჩახუტებულ ბავშვთან ერთად. უფრო მეტიც, მოლოგინებული ქალი დგებოდა, იწყებდა სახლის დალაგებას, სხვა საქალო საქმეებს, პერიოდულად მიდიოდა ბავშვთან, რომ ძუძუ მოეწოვებინა, ბავშვს კი მამა უნანავებდა, ის იღებდა მნახველებსაც და მილოცვებსაც. აქედან მოდის ლალას ცნება, რაც მზრდელ მამაკაცს აღნიშნავს მეგრულში. თავად სიტყვა „ლალა“ თურქულიდანაა ნასესხები, თუმცა იქ უფრო მწვრთნელს, გამზრდელს ნიშნავს, როგორც ჩვენებური მორდუ.

მამაკაცის ლალაობა გრძელდებოდა მანამ, სანამ ბავშვს ტეფიაზე (ხოჭიჭზე) ან ონწეში (აკვანში, სარწეველაში) გადააწვენდნენ. ეს დაბადებიდან დაახლოებით ორი კვირის შემდეგ ხდებოდა, მაგრამ მამის ლანდი — მუმაშ ორო — ამის შემდეგაც იფარავდა მას: ბავშვის სიახლოვეს ჯოხს მიაყუდებდნენ და ზედ ნაბადს ან მამის სხვა სამოსს ჩამოაცვამდნენ ხოლმე ეშმაკეულის დასაფრთხობად. ამ ჯოხს „ყარული“ ერქვა. ესეც, რა თქმა უნდა, გვიანდელი ტერმინია და ეტიმოლოგიურად მეგრული არ არის.

აღსანიშნავია, რომ მითორგინაფა არ არის მხოლოდ მეგრული ჩვეულება. ეს მოვლენა მსოფლიოს მრავალ ქვეყნაში გვხვდება სხვადასხვა სახელწოდებით, რომლებიც დღეს ფრანგულმა ტერმინმა „კუვადამ“ ჩაანაცვლა. კუვადა, პირდაპირი მნიშვნელობით, კვერცხზე ჯდომას, კვერცხის დათბილება-დაჩეკვას აღნიშნავს ფრანგულ ენაში. უფრო ზოგადად კი — მშობიარობის იმიტაციას მამაკაცის მიერ და ბავშვის ლალაობას, ლოლიავს გარკვეული ხნის განმავლობაში.
 
სტრაბონის ცნობით, (ჩვ. წ. აღ-მდე III საუკუნე), კუვადა დედამთავრული ოჯახიდან მამამთავრულზე გადასვლის ხანაში დამკვიდრდა და გვხვდება მცირე აზიაში მცხოვრებ ტიბარენებს შორის.

სხვა ისტორიული ცნობებით, ასეთივე ჩვეულება არსებულა დასავლეთის იბერებში, კელტებში, სკვითებში, კარიბის ზღვის კუნძულებზე. ამ ცნობებში ვაწყდებით მშობიარობის ტკივილების იმიტაციას ფრიად უცნაური ხერხებით. ზოგან მამაკაცი მეუღლის საორსულო კაბას იცვამდა, თავს მისი ხილაბანდით წაიკრავდა და ასე დადიოდა ეზო-კარში.

თავის წაკვრა, კრუსუნი და ყვირილი რა მოსატანია, როცა თურმე

• სკვით მამაკაცს სარცხვინელზე ძაფს შეაბამდნენ, ძაფის მეორე ბოლოს მშობიარე ქალს შემოახვევდნენ მაჯაზე და როცა სამშობიარო ტკივილებით გამწარებულ ქალს კონვულსიები ეწყებოდა, მოჭიმული ძაფი საშინელ ტკივილებს ჰგვრიდა „თანამელოგინე“ მამაკაცსაც.

ასეა თუ ისე, მოგვწონს თუ არა ეს ჩვეულება, სასაცილოდ გვეჩვენება ის თუ ამაღლებულად დღეს,  მითორგინაფა და კუვადა მოწმობს, რომ წარსულში მამაკაცი ცდილობდა, გაენაწილებინა უღლის სიმძიმე, საკუთარ თავზე აეღო ალმასქუს —მეუღლის ტკივილები, დაეცვა შვილი და პირველი ჩასუნთქვისთანავე ეწილადებინა მისთვის სითბო და სიყვარული.

— ბედნიერი მკერდისა იყავი და ვისაც გულზე მიირქვამ, ისიც ბედნიერად გყოლოდეს! — ასე ილოცებოდნენ ძველი მეგრელები.

მითორგინაფას არსიც ეს არის.