გამოძიების პირველი შედეგები facebook-ის სკანდალზე - რა დაადგინა მონაცემთა დაცვის ბრიტანულმა უწყებამ

საინფორმაციო კომისრის ოფისმა შეისწავლა, გამოიყენა თუ არა facebook-მა ყველა საშუალება მომხმარებელთა პერსონალური მონაცემების დასაცავად, დაცული იყო თუ არა მის პლატფორმაზე მონაცემების უსაფრთხოება, რა მოიმოქმედა კომპანიამ მას შემდეგ, რაც მომხმარებელთა მონაცემების არაავტორიზებული გადაცემის შესახებ შეიტყო და აცნობა თუ არა მომხმარებლებს მათი მონაცემების მესამე მხარისათვის გადაცემის შესახებ.
ICO-მ საქმის შესწავლის შედეგად დაადგინა, რომ facebook არ მოქმედებდა საკმარისად გამჭვირვალედ - მომხმარებლებს არ გააჩნდათ საკმარისი ინფორმაცია, როგორ და რატომ შეიძლება გამხდარიყვნენ პოლიტიკური პარტიებისა თუ პოლიტიკური კამპანიების სამიზნე.

შედეგად, კომისრის ოფისმა facebook დააჯარიმა 500 000 ფუნტით, თუმცა გამოძიება ჯერ ისევ გრძელდება რამდენიმე მიმართულებით: სოციალური ქსელები, ანალიტიკური კომპანიები, მონაცემებით მოვაჭრეები და პოლიტიკური პარტიებიც კი.

გარდა ამისა, ბრიტანეთის საინფორმაციო კომისრის ოფისმა დაიწყო იმის შესწავლაც, გამოიყენეს თუ არა მონაცემები უკანონოდ კონკრეტულად დიდ ბრიტანეთში ჩატარებული რეფერენდუმის, იგივე Brexit-ის კამპანიის შემთხვევაში. ჯერჯერობით ამ მიმართულებით გამოძიება არ დასრულებულა.

facebook-ისა და Cambridge Analityca-ს ქმედებების გარდა ICO-ს დაკვირვების საგანი პოლიტიკური მიზნებით მონაცემთა გამოყენებაც გახდა. საინფორმაციო კომისრის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ მეგამონაცემების (Big Data) როლი პოლიტიკური კამპანიების გამოყენებისას იზრდება და  ციფრულ პოლიტიკურ კამპანიებში ჩართული დაინტერესებული მხარეები შესაძლოა იყენებდნენ ამომრჩევლის მონაცემებს ისე, რომ ადამიანებს ამაზე წარმოდგენაც არ ჰქონდეთ.

„ჩვენ მეტნაკლებად გვაქვს წარმოდგენა ქცევით ტარგეტირებაზე, რომელსაც კომერციული ორგანიზაციები იყენებენ იმისთვის, რომ მოგვყიდონ შვებულება, ტრენინგი, გვდიონ მთელი ინტერნეტის მასშტაბით. მაგრამ ძალიან ცოტა ადამიანი თუ აცნობიერებს იმას, რომ  მიკროტარგეტირება შეიძლება გამოიყენონ დემოკრატიული კამპანიის დროს, დაარწმუნონ, უბიძგონ გარკვეული ქმედებებისკენ არჩევნების ან რეფერენდუმის შემთხვევაში.“ - უთხრა დიდი ბრიტანეთის საინფორმაციო კომისარმა, ელიზაბეტ დენჰემმა BBC-ს.

ICO-მ გამოაქვეყნა დოკუმენტი სახელწოდებით „დემოკრატიის დაბრკოლება? პერსონალური ინფორმაცია და პოლიტიკური გავლენა “ სადაც გაანალიზებულია პოლიტიკური მიზნებისთვის პერსონალური მონაცემების გამოყენების პროცესი. კვლევის მიხედვით, ციფრულ პოლიტიკურ კამპანიებში ჩართულია რამდენიმე დაინტერესებული მხარე- პოლიტიკური პარტიები, კამპანიის ჯგუფები, სოციალური მედია კომპანიები, მონაცემებით მოვაჭრეები (data broker) და მონაცემთა ანალიტიკოსები (data analytics providers).
მონაცემების შეგროვება ხდება უშუალოდ ინდივიდისაგან (კვლევა, გამოკითხვა და ა.შ.), მესამე მხარისაგან (ამომრჩეველთა რომელ სეგმენტს მიეკუთვნება, როგორია მისი ინტერესები და ა.შ.). პოტენციურ ამომრჩეველთა შესახებ საერთო სურათის მისაღებად პოლიტიკური პარტიები იყენებენ მონაცემთა სხვადასხვა წყაროს - იქნება ეს გამოკითხვა, კვლევა, ღია წყაროები, მონაცემებით მოვაჭრენი თუ თუნდაც მომხმარებელთა სხვადასხვა სახის დაგორვებითი ბარათი.  

ამის შემდეგ ინფორმაცია მუშავდება თავად პარტიის ან შესაბამისი კომპანიის მიერ და იქმნება ამომრჩეველთა სავარაუდო პროფილი, რომლის საფუძველზეც ხდება მიზანმიმართული პოლიტიკური კამპანიის შემუშავება.  

როდესაც საქმე ეხება კომერციული ორგანიზაციის მიერ მომხმარებლის ტარგეტირებას, მიზანი პროდუქციის ან მომსახურების გაყიდვაა. პერსონალური მონაცემების პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენებამ კი შესაძლოა გავლენა მოახდინოს ისეთ პროცესებზე, როგორიცაა არჩევნები, რეფერენდუმები, ხელისუფლებების და პოლიტიკური წყობის ცვლილებაც კი. შესაბამისად, ამ პროცესში მონაცემთა დამუშავების კანონიერება განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს.  

პასუხისმგებლობისკენ მოწოდების გარდა საინფორმაციო კომისრის ოფისი კონკრეტულ ქმედებებსაც ახორციელებს. უწყებამ უკვე ჩაატარა დიდ ბრიტანეთში მოქმედი პოლიტიკური პარტიების ინსპექტირება და დაადგინა, რომ არსებობს პერსონალური მონაცემების გამოყენებასთან დაკავშირებული რისკები. უწყების მთავარი შეშფოთების საგანია პარტიების მიერ მონაცემთა მოვაჭრეებისაგან მარკეტინგული სიებისა და მოქალაქეების ცხოვრების სტილის შესახებ ინფორმაციის არაკეთილსინდისიერი შესყიდვა, მონაცემთა სამართლიანი დამუშავების პრინციპის დარღვევა და მონაცემების მესამე მხარისათვის - ანალიტიკური კომპანიებისათვის მოქალაქეების თანხმობის გარეშე გადაცემა. 

იგეგმება გაერთიანებული სამეფოს მონაცემთა მოვაჭრეების (Data Brockers) ინსპექტირებაც. მათ უკვე გაეგზავნათ ოფიციალური გაფრთხილებები დაგეგმილი აუდიტების შესახებ. 

თითოეული ჩვენგანი უამრავი აპლიკაციით, თუ ტესტით სარგებლობს, რომლებიც გვთავაზობენ გავიგოთ რა გველის მომავალში, როგორი ვიქნებით 60 წლის ასაკში და სხვა. ეს ერთი შეხედვით უწყინარი გართობის შედეგი, შესაძლოა, იმაზე შორს მიმავალი იყოს ვიდრე წარმოგვიდგენია.

ფეისბუქის სკანდალის მიზეზი სწორედ ამგვარი შემთხვევა გახდა. ფეისბუქ ტესტმა, სახელად „ეს არის შენი ციფრული ცხოვრება“ („This is you digital life“) 50 მილიონი ადამიანის მონაცემები შეაგროვა. მოგვიანებით ეს მონაცემები „კემბრიჯ ანალიტიკამ“  იყიდა და არსებული ვერსიით, დონალდ ტრამპის საარჩევნო კამპანიისთვის გამოიყენა - კერძოდ შექმნა მომხმარებელთა ფსიქოლოგიური პორტრეტები, გაანალიზა ინფორმაცია და ამომრჩევლებზე მორგებული კამპანიით მათზე ზეგავლენა მოახდინა. 

ერთი შეხედვით, არაფერია ახალი იმაში, რომ სოციალური ქსელი, თუ მასში განთავსებული სხვადასხვა აპლიკაცია ჩვენს შესახებ ინფორმაციას აგროვებს. აპლიკაციების გამოყენებისას, თუ ტესტების შევსებისას მონაცემების გაცემაზე მომხმარებელი თავად თანხმდება. ასე იყო „ეს არის შენი ციფრული ცხოვრება“-ს შემთხვევაშიც. მთავარი პრობლემა იმაშია, რა მოუვიდა მონაცემებს მოპოვების შემდეგ. მონაცემები გასცეს, დაამუშავეს და გამოიყენეს არა იმ მიზნით, რაზეც მომხმარებლები ტესტის შევსებისას დათანხმდნენ, არამედ ამომრჩეველზე ზემოქმედებისთვის, ისე, რომ ამ ადამიანებს ამის შესახებ წარმოდგენაც არ ჰქონდათ. 

იმისთვის, რომ მაქსიმალურად შევამციროთ ჩვენი პერსონალური მონაცემებით მანიპულირების შესაძლებლობა, საჭიროა ამაზე თავადაც ვიზრუნოთ.  ყურადღება მივაქციოთ, რა ინფორმაციას გავცემთ ამა თუ იმ აპლიკაციის გამოყენებისას და შემდეგ ვის ვაძლევთ ამ ინფორმაციაზე წვდომის უფლებას. მნიშვნელოვანია:

·       აპლიკაციის გამოყენებამდე კარგად გაეცნოთ მის კონფიდენცილურობის პოლიტიკას (privacy policy).
·       დააკვირდეთ, რა მონაცემებზე წვდომის უფლებას აძლევთ აპლიკაციას და დაფიქრდეთ, სჭირდება კი მას ის მონაცემები რასაც ითხოვს? საეჭვო გარემოებების შემთხვევაში უარი თქვით აპლიკაციის გამოყენებაზე.
·       განსაკუთრებული პასუხისმგებლობით მოეკიდოთ აპლიკაციებს, რომლებიც საკუთარის გარდა თქვენი მეგობრების მონაცემებსაც ითხოვს.
·       ყურადღება გაამახვილოთ, ხომ არ თანხმდებით თქვენი ან თქვენი მეგობრების მონაცემების მესამე პირებისთვის/კომპანიებისთვის გადაცემაზე.